De moord op de peuter in Auschwitz laat diepe sporen achter bij overleefden

“Broertje is er altijd. Iedere dag.”

Broertje is Léon Wesly. Een Joods jongetje van vier jaar oud dat in 1944 in vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau is vermoord. Zijn zus Leonie (Leni) en haar ouders overleven de oorlog. Na de oorlog wordt in 1945 de tweeling Tova (Guusje) en Benoît geboren*2). Het gezin Wesley is tot op de dag van vandaag door het trauma getekend. De Tweede Wereldoorlog mag dan bijna tachtig jaar verstreken zijn, maar de nawerking heeft de zussen en broer Wesley nog lang niet verlaten. Sterker nog, Broertje en dat wat er met hem is gebeurd, bepaalt nog dagelijks hun doen en laten.

In ‘Broertje is verdwaald’ vertellen we zijn verhaal én hoe dit nu, tachtig jaar later, nog dagelijks álles bepalend is voor zijn familie. Het is een film over de littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet en nog steeds voelbaar en zichtbaar zijn.

In november 1943 is Broertje ondergedoken in Voerendaal: bijij hetzelfde gezin als zijn dan 7-jarige zus Leni. Een buurvrouw, die lid is van de NSB, verraadt Broertje in ruil voor 25 gulden. Leni wordt niet verraden. Vanwege haar blonde haren en het verhaal dat ze een weeskind uit Rotterdam is, vermoedt niemand dat ook zij Joods is. Maar haar 4-jarige broertje is in het dorp bekend als een Joodse onderduiker en zijn zwart haar en donkere ogen lijken dat te bevestigen. Mannen in zwarte pakken verschijnen met hun auto en nemen Broertje mee. Vanuit de keuken waar ze zich heeft verstopt, neemt Lenie de hele toedracht waar. Nu, 80 jaar later, heeft ze er nog altijd spijt van dat ze toen niets heeft gedaan. Maar ja, wat had ze kunnen doen…

Na de oorlog willen vader en moeder Wesly maar één ding; hun kinderen terug zien. Maar niemand weet waar ze zijn.  Tot op een gegeven dag de kapelaan aan de voordeur staat. Hij deelt mee dat Broertje is verdwaald en dat Leni op hen wacht. Leni keert naar haar ouderlijk huis in Maastricht terug, maar van Broertje ontbreekt elk spoor.

Kort na de bevrijding volgt gezinsuitbreiding bij de familie Wesly. Benoît en Tova worden geboren en vader Wesly zegt tegen iedereen die het horen wil dat God een zoon van hem heeft afgenomen en hem er twee kinderen voor heeft teruggegeven. Maar ondanks de vreugde van de geboorte overheerst het verdriet om het verlies van Broertje en het verlies van alle andere familieleden. Geen enkele opa, oma, oom, tante neef of nicht heeft de Jodenvervolging overleefd. De sfeer in huis is en blijft bedrukt. Broertje is niet meer dan een foto aan de muur met een paar droogbloemetjes tussen er omheen. Over hem wordt, net als over de andere familieleden, nooit gesproken. En wat Leni heeft meegemaakt tijdens de onderduik, daar is ook nooit naar gevraagd.

In de film vertelt Leni het verhaal van Broertje en hoe dit haar jeugd en verdere leven heeft beïnvloed. Altijd en overal, iedere dag en nog steeds. Benoît is een zeer succesvol hotelier en zakenman. Dat heeft hij te danken aan Broertje, zijn grote broer die hij nooit heeft gekend, maar zijn hele leven lang zo ontzettend mist. Zijn broer die hem tot het uiterste heeft gemotiveerd omdat hij het nu waar moest maken voor twee. Tova wil en kan niet praten over Broertje. Het doet te veel pijn. In eerste instantie wil ze ook niet meewerken aan de documentaire. Omdat ze het belangrijk vindt dat zijn verhaal wordt verteld, gaat ze uiteindelijk toch overstag. Als ze de film maar nooit hoeft te zien.

Geen van drieën heeft ooit afscheid genomen van hun broer. Maar ze willen het wel proberen. Ze zoeken elkaar in de herfst van hun leven op om samen een tocht door Zuid Limburg te maken: langs het ouderlijk huis, het onderduikadres en de monumentjes en herdenkingstekens die voor Broertje zijn opgericht. Het komt niet vaak voor dat ze met zijn drieën zijn.  Ze verschillen enorm van elkaar en hebben het verdriet over het verlies van Broertje nooit goed met elkaar kunnen delen. Het schuurt als ze bij elkaar zijn. Volgens Benoît kunnen ze prima met elkaar overweg zolang ze maar niet met elkaar praten. Schuldgevoelens, boosheid, onmacht en verdriet vechten nog steeds om voorrang als het over Broertje gaat. En tegen beter weten in koesteren ze alle drie nog hoop; misschien komt ‘Broertje’ ooit toch nog terug.

In de film ‘Broertje is verdwaald’ vertellen we zijn verhaal en hoe dit nu, tachtig jaar later, nog dagelijks alles bepalend is voor zijn familie. Een verhaal over de littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet en die nog steeds voelbaar en zichtbaar zijn. Het verhaal van Broertje wordt verteld aan de hand van handgetekende 2D animaties, die als een duister sprookje door de film waren.

Bart Hölscher 14.01.2024